Αρχείο ΕΡΤ: Ένα κρατικό «σήριαλ» με πρωταγωνιστές ιδιώτες
Η δουλειά της τεκμηρίωσης και της ψηφιοποίησης που ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια στο οπτικοακουστικό αρχείο της ΕΡΤ, το «άνοιγμά» του στο Ιντερνετ και το πρόσφατο πραξικοπηματικό «κατέβασμά» του, φαίνεται να επαναφέρει τη συζήτηση για τον «δημόσιο» χαρακτήρα του. Μια συζήτηση που γίνεται μάλλον σ’ έναν σχετικά στενό κύκλο, από πρωτοβουλίες/συλλογικότητες (DLN,Πρωτοβουλία για το αρχείο της ΕΡΤ) οι οποίες ενδιαφέρονται για την ψηφιακή απελευθέρωση του υλικού και την ελεύθερη, υπό όρους, διάθεσή του.
Την ίδια ώρα, η ιστορία της μεταχείρισης του αρχείου είναι διδακτική καθώς αντικατοπτρίζει τους πολιτικούς συσχετισμούς μέσα και έξω από την ΕΡΤ, καθώς και τις οικονομικές επιδιώξεις δημοσιογράφων, μιντιακών ομίλων και οργανισμών συλλογικής διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων. Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα ανταγωνισμών, ο «δημόσιος» χαρακτήρας του αρχείου παραμένει ένα τεράστιο ερωτηματικό και για την επόμενη μέρα, μετά την κατάργηση της ΕΡΤ.
«Το βασικό πρόβλημα του αρχείου είναι ότι ακόμη και τώρα που ένα τμήμα του έχει ψηφιοποιηθεί, δεν έχει ξεκαθαριστεί τι είναι αποκλειστική ιδιοκτησία και τι όχι. Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τι συμβαίνει», λέει στο enfo o Γιώργος Παπανικολάου, μέλος της Πρωτοβουλίας για το Αρχείο της ΕΡΤ. «Το ερώτημα που τίθεται τώρα πιο επιτακτικά είναι αν ο νέος φορέας θα είναι ένας δημόσιος παραγωγός προγράμματος και άρα θα δώσει στο αρχείο μεγαλύτερη σημασία. Μήπως τελικά ο δημόσιος πλούτος ιδιωτικοποιείται;», αναρωτιέται.
«Η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι οι ιδιώτες. Θα χρειάζονταν τρισεκατομμύρια ευρώ για να αποκτήσει κάποιος το αρχείο. Επίσης, οποιοσδήποτε ιδιώτης χρησιμοποιούσε σχετικό υλικό, θα είχε να κάνει με τον δημιουργό ο οποίος θα τον κυνηγούσε δικαστικά. O μεγάλος εχθρός του αρχείου είναι ο χρόνος ο οποίος φθείρει το υλικό καθώς και η αδιαφορία που επιδεικνύουν οι πολίτες για την τύχη του», σχολιάζει ο διευθυντής του αρχείου της ΕΡΤ Βασίλης Αλεξόπουλος.
Σε όσους ισχυρίζονται ότι το αρχείο πρόκειται να γίνει εκ νέου βορά σε ιδιοκτήτες ιδιωτικών τηλεοπτικών καναλιών, όπως με την υπόθεση της πώλησης αρχειακού υλικού από την ΕΡΤ στο ΣΚΑΙ (επί προεδρίας Χρήστου Παναγόπουλου), ο διευθυντής του αρχείου απαντά: «Το κόστος που έγιναν διάφορες συμφωνίες παραχώρησης υλικού είναι ένα ερωτηματικό, απλά υπενθυμίζω ότι για να γίνει κάτι τέτοιο χρειάζεται η συμφωνία νομικών υπηρεσιών, τμήματος πωλήσεων, διοικητικού συμβουλίου κλπ».
Το περιεχόμενο του αρχείου της ΕΡΤ (το οποίο συγχρηματοδοτούσαμε μέσω του ανταποδοτικού τέλους στη ΔΕΗ μέχρι πρόσφατα) περνάει με την πρόσφατη Κοινή Υπουργική Απόφαση (Aριθ. OIK.02/11.6.2013) στο υπουργείο Οικονομικών. Το υπουργείο είναι καθολικός διάδοχος των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις συμβάσεις οπτικοακουστικής και τηλεοπτικής μετάδοσης και θα παραμείνει μέχρι τη δημιουργία του νέου φορέα. Οι συμβάσεις που έχουν υπογράψει οι δημιουργοί με την ΕΡΤ την καθιστούσαν κύριο παραγωγό και υπεύθυνη για το που και με τι αντίτιμο θα παραχωρείτο οποιοδήποτε υλικό – πάντα βέβαια με τη σύμφωνη γνώμη του δημιουργού.
Ανοιχτά πρότυπα, «κλειστές συμφωνίες»
Εδώ βέβαια προκύπτει ένα ζήτημα το οποίο δεν έχει μπει στο επίκεντρο της συζήτησης για το αρχείο και τον «δημόσιο» χαρακτήρα του. Η «σύμφωνη γνώμη του δημιουργού» λοιπόν, διαμεσολαβείται συνήθως από τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων οι οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στο πως το αρχείο φτάνει διαδικτυακά στους πολίτες.
Άνθρωπος που μέχρι πρόσφατα είχε επιτελικό ρόλο στο έργο της ψηφιοποίησης έκανε στο enfo κάποια πολύ ενδιαφέροντα σχόλια.
«Υπάρχει μια ολόκληρη δουλειά που δεν φαίνεται «έξω στο web2, στον χρήστη, αλλά έχει ήδη γίνει «από πίσω». Η ψηφιοποίηση έχει γίνει με ανοικτά πρότυπα, τόσο στα δεδομένα όσο και στα μεταδεδομένα», μας λέει. Υπενθυμίζεται ότι ένα σημαντικό μέρος της πολεμικής που δεχόταν το αρχείο της ΕΡΤ, ήταν η επιλογή των κλειστών προτύπων που εμπόδιζε την αναπαραγωγή, την αποθήκευση και τη διανομή του υλικού παρά μόνο μετά από πληρωμή ή ειδική άδεια. Γιατί λοιπόν, αν κάποιος πατούσε το «download» έμπαινε στην παρανομία;
«Οι οργανισμοί διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων ζητάνε τεράστια ποσά για ανάρτηση έργων στο Ιντερνετ – υπάρχει μεγάλη πίεση. Υπάρχει περίπτωση όπου χρηματικές απαιτήσεις οργανισμού λόγω προβολής υλικού στο Ιντερνετ, κατέληξε σε άλλου είδους ανταποδοτική συμφωνία˙ έτσι το θέμα δεν πήρε μεγάλες διαστάσεις», καταλήγει ο συνεντευξιαζόμενος. Όπως λένε αρκετοί, η ΕΡΤ είναι ο καλύτερος πελάτης αυτών των οργανισμών, «αν κλείσει η ΕΡΤ, θα κλείσουν κι αυτοί».
Ένας από τους λόγους που διευκολύνουν όσους εποφθαλμιούν το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ αποτελεί ο νόμος 2121/93, καθώς όπως υποστηρίζουν ορισμένοι νομικοί, δεν επαρκεί για να ορίσει ακριβώς τι είναι περιεχόμενο δημόσιου χαρακτήρα και τι δεν είναι. Μέχρι στιγμής, ο κρατικός χαρακτήρας του αρχείου έχει δείξει ότι είναι και κλειστός αλλά και επιρρεπής σε πάσης φύσεως ιδιωτικές εφορμήσεις.
«Ακόμη και το γεγονός ότι δεν υπάρχει αναλυτικό indexing (ευρετηρίαση) στο αρχείο, είναι από μόνο του στοιχείο αδιαφάνειας με την έννοια ότι κάποιος θα μπορούσε να αφαιρεί τεκμήρια ή να λογοκρίνει», λέει ο Σ. Παπανικολάου. Φανταστείτε αυτό να συνέβαινε με ιστορικά ντοκουμέντα όπως η δίκη της Χούντας κλπ.
Αναδρομή σε παλιές εφόδους
Οι περισσότερες μαρτυρίες από παλιούς εργαζομένους της ΕΡΤ συγκλίνουν στο ότι σχεδόν κανείς εδώ και χρόνια δεν αντιλαμβανόταν ή δεν ήθελε σκοπίμως να αντιληφθεί τον δημόσιο χαρακτήρα του αρχείου. Το πρώτο «κύμα» κακομεταχείρισης ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’70. Εξαιτίας της έλλειψης χώρου και κόστους (οι μπομπίνες ήταν ακριβές) πολλές παλιές εκπομπές σβήστηκαν για να γραφτούν πάνω τους καινούριες.»Το πρώτο ‘πλιάτσικο’ αν μπορούμε να το πούμε έτσι, ξεκίνησε μ’ αυτόν τον τρόπο. Έγραφαν πάνω σε σειρές όπως η Λιλιπούπολη, σε συναυλίες του Χατζιδάκη κλπ», σχολιάζει παλιός εργαζόμενος.
Η δεκαετία του ’80 μέχρι την έλευση των ιδιωτικών καναλιών έχει κι αυτή«καταγγελθεί» για τα πεπραγμένα της. Σβήστηκαν εκπομπές, θέατρα, σειρές. Ορισμένες από αυτές πουλήθηκαν σε video-club και πήραν τον δρόμο της αγοράς˙ όλα αυτά μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90, όταν τα ιδιωτικά κανάλια έκαναν την εμφάνισή τους.
Η εποχή σηματοδοτείται από την περίφημη ιστορία με τα «καροτσάκια και τις κασέτες» που μετέφεραν οι δημοσιογράφοι που έφευγαν τότε από την ΕΡΤ για να ενταχθούν στους νέους τηλεοπτικούς παίκτες. Οι μαρτυρίες για την εποχή επιβεβαιώνουν τα γεγονότα.
«Η χρήση αρχειακού υλικού προβλεπόταν από την ΕΡΤ. Ωστόσο οι δημοσιογράφοι μεγάλης εμβέλειας έπαιρναν (αντέγραφαν) περισσότερο υλικό απ’ όσο τους επιτρεπόταν. Η μετεγγραφή γινόταν και μέσα και έξω από την ΕΡΤ», θυμάται η Β. Τσ., διοικητική υπάλληλος με 30 χρόνια υπηρεσία στην ΕΡΤ.
«Τα ιδιωτικά κανάλια δεν δικαιούνται να παίζουν οπτικοακουστικό υλικό, γιατί μέχρι το 1989 που βγήκαν στον αέρα δεν είχαν τίποτε. Κι αν το κάνουν πρέπει οπωσδήποτε ν’ αναφέρουν την πηγή», επισημαίνει ο Β. Αλεξόπουλος.
«Να σας δώσω ένα παράδειγμα πλιάτσικου. Ερχόταν κάποιος και έλεγε «θέλω ένα DVD για το προσωπικό μου αρχείο». Μετά από λίγο βλέπαμε ότι το χρησιμοποιούσε για να «βγάλει» μια εκπομπή. Πρόκειται για μία πρακτική που συνέβη κατά κόρον και με τα πολιτικά ιδρύματα τα οποία δεν ρώταγαν σχεδόν ποτέ την ΕΡΤ για το πώς πρόκειται να χρησιμοποιήσουν το υλικό. Τελικά, το εκμεταλλεύονταν και για εμπορικούς σκοπούς».
Διάφορα χρήσιμα:
– Το αρχείο της ΕΡΤ αποτελείται από 1.000.000 τεκμήρια (φωτογραφίες, εκπομπές ειδησεογραφικού περιεχομένου, συναυλίες, θέατρα, σειρές, ντοκιμαντέρ, ραδιοφωνικό πρόγραμμα, έντυπο υλικό)
– Για να ολοκληρωθεί η ψηφιοποίηση χρειάζονται κατ’ εκτίμηση 50 άτομα για 20 χρόνια – γενικά έχει πολλή δουλειά.
– Υπάρχει αμοντάριστο υλικό το οποίο δεν έχει καταγραφεί και δεν έχει ευρετηριαστεί. Εκεί χρειάζεται η βοήθεια παλιών δημιουργών, τεχνικών για να κάνουν εμπειρική αναγνώριση.
– Υπάρχουν «ορφανά βίντεο» χωρίς τίτλους αρχής και τέλους τα οποία δεν καταγράφηκαν. Όταν «έπαιζαν» στον αέρα, οι τίτλοι έπεφταν στο φιλμ με καρτέλες από χειριστή γεννήτριας. Εφόσον δεν γίνονταν μετεγγραφές, οι τίτλοι έπρεπε να «ριχτούν» εκ νέου. Με τα χρόνια οι φάκελοι με τους τίτλους χάθηκαν, έτσι και η γνώση για το ποιοι, που και πότε.
– Αρκετοί υποστηρίζουν ότι μαζί με μια συμφωνία για μη αποκλειστικές άδειες (π.χ. Creative Commons) χρειάζεται και αναμόρφωση του ν. 2121. Επιπλέον, κάνουν λόγο για συγκεκριμένα κριτήρια αναδιανομής των αμοιβών π.χ. δεν μπορεί ένας «μεγάλος» καλλιτέχνης να εισπράττει για πάντα τεράστια ποσά και οι «μικροί» να παίρνουν ψίχουλα. Χρειάζεται, λένε, να βρεθεί ένας μηχανισμός δικαιότερης ανακατανομής.
Δημοσιεύτηκε στο enfo.gr στις 05/07/2013
Delirium 